ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 – ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. α . και β
Λάθος ( Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα )
Σωστό (ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν)
Σωστό ( Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι)
Λάθος ( Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν )
Σωστό (καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται,)
Β.1.
Ο Επιμηθέας, Τιτάνας, γιος του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης, είναι όπως φανερώνει και το όνομά του ( επί + μήδος) αυτός που σκέφτεται μετά την εκτέλεση μιας ενέργειας και βρίσκεται αντιμέτωπος με τις συνέπειές της. Είναι «αμαρτίνοος» ή «οψίνοος». Χαρακτηρίζεται αστόχαστος , απερίσκεπτος , επιπόλαιος, παρορμητικός ( Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν). Στον μύθο, ο Επιμηθέας αναλαμβάνει να μοιράσει εφόδια στα ζώα και στον άνθρωπο, ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν και να εξασφαλιστεί ισορροπία στη φύση. Σχετικά λοιπόν με τα ζώα, ο Επιμηθέας κατάφερε να μοιράσει με επιμέλεια τις δυνάμεις κι αποδεικνύεται εφευρετικός ( τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα ), πετυχαίνοντας μια αντισταθμιστική και ισόρροπη κατανομή των εφοδίων και τη διαιώνιση των ειδών. Ο Επιμηθέας ήταν σε θέση να επινοήσει, όχι όμως να προνοήσει και γι αυτό, σχετικά με τον άνθρωπο δεν μερίμνησε κι έτσι τον άφησε απροστάτευτο κι αβοήθητο (τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον). Η επινόηση αποτελούσε μονομερή πράξη καθώς δεν συνοδευόταν από κατανόηση του προβλήματος, έτσι ώστε να μπορέσει να προβλέψει, να προνοήσει. Η απρονοησία του και η έλλειψη βαθιάς κατανόησης του θέματος, τον φέρνει αντιμέτωπο με τις συνέπειες των πράξεών του (λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ) .
Στην οικονομία του μύθου βέβαια το στάδιο του Επιμηθέα συμβολίζει το στάδιο της βιολογικής και μόνο συγκρότησης των όντων.
Β.2.
Η «έντεχνος σοφία» με την έννοια της τεχνογνωσίας που επιτρέπει στον άνθρωπο να προχωρήσει σε επινοήσεις που θα αποβούν σωτήριες για τη ζωή και την επιβίωσή του συνδέεται με τις τεχνικές δεξιότητες και την κατασκευαστική ικανότητα του ανθρώπου που τον αποδεσμεύει από τα δεσμά της βιολογικής του νομοτέλειας και τον καθιστά ικανό να προνοήσει για το μέλλον του ίδιου και των απογόνων του. Έτσι, μπορεί να κατασκευάζει σπίτια, σκεύη, εργαλεία, όπλα και να επινοεί συμβολικά συστήματα όπως η γλώσσα, η γραφή και η αρίθμηση. Η « έντεχνος σοφία» και η φωτιά βοηθούν τον άνθρωπο να αντισταθμίσει τη φυσική του αδυναμία, να εξελιχθεί και να επιβιώσει. Η σημασία της φαίνεται από το γεγονός ότι βρισκόταν στα χέρια του Ηφαίστου και της Αθηνάς, των θεών που συμβολίζουν τις πρακτικές γνώσεις και τέχνες ό ένας, τη σύλληψη της ιδέας και την επινοητικότητα η άλλη. Επομένως, σύμφωνα με το μύθο ήταν θεϊκά στοιχεία. Η κατάκτηση της τεχνικής από τον άνθρωπο με άλλα λόγια , χαρακτηρίζεται σαν τιτάνια πράξη κλοπής, αφού το ανθρώπινο γένος δεν μπορούσε με άλλο τρόπο να τις αποκτήσει.
Η «πολιτική τέχνη», η ικανότητα δηλαδή του ανθρώπου να οργανώνει κοινωνίες και να αναπτύσσει τρόπους ειρηνικής συνύπαρξης μέσα σ’ αυτές, είναι ακόμα πιο δύσκολο απόκτημα. Αν οι τεχνικές γνώσεις αποκτήθηκαν σε μια πρώιμη φάση της προϊστορίας του ανθρώπινου γένους, η κατάκτηση της πολιτικής τέχνης που είναι απρόσιτη έρχεται σε μια κατοπινότερη φάση, μετά από πολλές προσπάθειες και αγώνες, όταν οι συνθήκες θα είναι πρόσφορες. Γι αυτό και στο μύθο ο Προμηθέας δεν μπορεί να δώσει στους ανθρώπους την πολιτική τέχνη, το υψηλότερο και καλύτερο δώρο, φυλαγμένο από τον ίδιο το Δία και μάλιστα με φοβερούς φρουρούς (Βία, Κράτος). Οι φρουροί ως όργανα εξουσίας του Δία συμβολίζουν τη δυσκολία και τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους να συγκροτήσει κοινωνίες και να συμβιώσει αναπτύσσοντας πνευματικό πολιτισμό. Η σημασία τέλος της πολιτικής τέχνης ως ανώτερη κατάκτηση του ανθρώπου φαίνεται από το γεγονός ότι στο μύθο χαρακτηρίζει την κοινότητα των θεών κι αποτελεί μορφή εξουσίας του Δία πάνω στους άλλους θεούς και στον κόσμο.
Β.3
Σωστό, Σωστό, Λάθος, Σωστό, Λάθος
Β.4.
εἱμαρμένη – μερίδιο
ἐξιέναι – εισιτήριο
ἔσχε – σχήμα
κλέπτει – κλεψύδρα
λαθών – λήθη
Β.5
Στο απόσπασμα από τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, ο Προμηθέας παρουσιάζεται ως μέγας ευεργέτης του ανθρώπινου γένους, καθώς ο ίδιος βρήκε τη λύση σε πολλά από τα προβλήματα των πρωτόγονων ανθρώπων. Έτσι, αρχικά αναφέρεται πως ήταν ο εφευρέτης της φαρμακευτικής επιστήμης που εφοδίασε τους ανθρώπους με πάσης φύσεως γιατρικά που αντιμετώπιζαν τις ασθένειες (όσοι πέφτανε άρρωστοι δεν είχαν γιατρικό ή να το μασήσουν ή να το καταπιούν ή να το αλείψουν πάνω τους, [480] μόνο καταμαραίνονταν χωρίς φάρμακα ν’ ανακατεύουν, αμυντικά μέσα για όλες τις αρρώστιες) . Έπειτα παρουσιάζεται ως εφευρέτης της μαντικής τέχνης ο οποίος ταξινόμησε και ερμήνευσε όλα τα είδη της μαντικής (Και τα πολυάριθμα είδη της μαντικής τους ταξινόμησα και πρώτος απ’ τα όνειρα ξεχώρισα όσα μέλλονται [485] να βγουν αληθινά, κι ερμήνευσα τα αινίγματα τα φραστικά και τα συναπαντήματα του δρόμου). Τέλος, παρουσιάζεται ως αυτός που ανακάλυψε τα μέταλλα και τα δώρισε στον άνθρωπο (Κι ό,τι πολύτιμο έχει η γη [500] κρυμμένο απ’ τους ανθρώπους μες στα σπλάχνα της, το μπρούντζο και το σίδερο, το ασήμι, το χρυσάφι, ποιος άλλος θα ’λεγε πως τους το έδειξε πριν από μένα;) . Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Προμηθέας μιλά με έπαρση και εγωισμό για την προσφορά του στους ανθρώπους και στον πολιτισμό τους.
Στον Πρωταγόρα, ο Προμηθέας δεν παρουσιάζεται ως ο εφευρέτης όλων των παραπάνω, αλλά ως ο Τιτάνας που το φιλάνθρωπο ήθος του τον έκανε να κλέψει τα δώρα που ανήκαν στους θεούς και να τα δωρίσει στους ανθρώπους, ώστε οι ίδιοι να δημιουργήσουν τεχνικό πολιτισμό. Έκλεψε τις τεχνικές γνώσεις και τη φωτιά από τους θεούς και δεν τις ανακάλυψε ο ίδιος. Δεν κατόρθωσε ωστόσο να χαρίσει στον άνθρωπο το υπέρτατο δώρο, την πολιτική τέχνη. Στον Πρωταγόρα παρουσιάζεται ως προνοητικός, πράγμα που επιβεβαιώνει και η ετυμολογία του ονόματός του ( Προ + μήτις = σκέψη). Είναι αυτός που αντιμετωίζει με προσωπικό του κίνδυνο τις συνέπειες της επιπόλαιης διανομής δυνάμεων που έκανε ο Επιμηθέας.
Γ.1.
Eγώ μπορεί να είμαι απλός άνθρωπος, ξέρω όμως ότι καταρχάς καλύτερα να μάθει κανείς το σωστό με βάση την ίδια τη φύση του, και κατά δεύτερο λόγο να διδαχθεί από όσους γνωρίζουν αληθινά κάτι σωστό και όχι από όσους κατέχουν την τέχνη της εξαπάτησης. Ίσως τα λόγια μου δεν μοιάζουν με των σοφιστών· δεν είναι αυτός ο σκοπός μου·
Γ.2.
Ο Ξενοφών στο παρόν απόσπασμα εξαπολύει ένα δριμύ κατηγορώ εναντίον των σοφιστών. Τους κατηγορεί ότι ενώ ισχυρίζονται πως οδηγούν τους νέους στην αρετή, κάνουν ακριβώς το αντίθετο, καθώς δεν έχει καθώς λέει δει κάποιον από τους συγχρόνους του να τον έχουν κάνει καλύτερο και πιο ενάρετο οι σοφιστές. Τονίζει πως οι σοφιστές δεν έχουν γράψει χρήσιμα συγγράμματα, αλλά συγγράμματα με ανούσια θέματα που δεν περιέχουν ίχνος αρετής και ωθούν τους νέους σε απολαύσεις. Το να ελπίζει κανείς ότι θα μάθει από τους σοφιστές το θεωρεί χάσιμο χρόνου και εμπόδια από καλά πράγματα και ουσιώδη εκπαίδευση. Ο Ξενοφών πιστεύει πως ακόμα και το ύφος τους είναι εξεζητημένο και πως δεν έχουν γράψει ούτε ένα απόφθεγμα το οποίο να οδηγεί τους νέους στην αρετή.
Γ.3. α
ἄνδρας , οὕστινας, γράμμα, οὗ
Γ.3. β
ἑωράκαμεν – ἴδωμεν
ἐποίησαν – ποιήσωσι
παρέχονται – παράσχωσι
Γ.4. α
Ει καλώς έχοιεν = υπόθεση
Ουκ αν παιδεύσειε = απόδοση
Ει και ευκτική στην υπόθεση, δυνητική ευκτική στην απόδοση: απλή σκέψη του λέγοντος
Εάν έχωσιν , ου παιδεύσει
Εάν και υποτακτική στην υπόθεση, μέλλοντας στην απόδοση: προσδοκώμενο
Γ. 4. Β
Πολλά αυτοις γέγραπται = ενεργητική σύνταξη και αττική σύνταξη
Πολλά αυτοί γεγράφασι = παθητική σύνταξη
