Ντύνονται κλόουν, χρησιμοποιούν τη θεραπευτική δύναμη του χιούμορ και φέρνουν το θέατρο στο θάλαμο νοσοκομείων.
Ένα διαφορετικό επισκεπτήριο περιμένει κάποιους ασθενείς σε νοσοκομεία, ένα επισκεπτήριο που εκείνοι ζήτησαν και περιμένουν με ανυπομονησία. Να τους γλυκάνει τον πόνο, να ξεχαστούν, να χαμογελάσουν, να ονειρευτούν, να παρηγορηθούν, να κλάψουν και –γιατί όχι;– να χορέψουν, να τραγουδήσουν. Τρεις αγαπημένοι φίλοι, με μια φιλία δοκιμασμένη από τα χρόνια, και επαγγελματίες ηθοποιοί, ο Ηλίας Κουνέλας, ο Στέλιος Ανδρονίκου και η Ιφιγένεια Γρίβα, αποφάσισαν να φέρουν το θέατρο σε αυτούς που δεν μπορούν να πάνε θέατρο, παρότι το επιθυμούν. Και να μεταφέρουν μια ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας που θα επιλέξει ο ασθενής, με μια διαφορετική από τα συνηθισμένα παράσταση – ντυμένοι κλόουν, και μάλιστα με τα πατροπαράδοτα χαρακτηριστικά του κλόουν. Έχουν συνεργαστεί ξανά επαγγελματικά, στην Κύπρο, τη γενέτειρα του Στέλιου, πάνω σε ένα κείμενο του Ηλία σχετικό με την ιδιοσυγκρασία του κλόουν, ενώ παράλληλα, αυτή την εποχή, οι δύο άντρες της ομάδας «διαβάζουν» τους Αδερφούς Καραμάζοφ του Ντοστογέφσκι σε έναν ακόμη αναπάντεχο χώρο, στο σαλόνι του Μερόπειου Φιλανθρωπικού Ιδρύματος στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
Η δράση Επισκεπτήριο, μια ιδέα και πρωτοβουλία του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού, Σωτήρη Χατζάκη ξεκινάει από ένα προσωπικό γράμμα που αποστέλλεται σε ασθενείς μέσα από την Κοινωνική Υπηρεσία διαφόρων νοσοκομείων. Πρόκειται για την εμπειρία του ίδιου του Ηλία, ο οποίος, όπως αναφέρει σ’ αυτό το γράμμα, πέρασε κι εκείνος μια μεγάλη περίοδο «ξαπλωμένος στο κρεβάτι μου, στο θάλαμο κάποιου νοσοκομείου, έκανα μεγάλη υπομονή έχοντας τη σκέψη μου συνεχώς έξω από το νοσοκομείο, σε πράγματα που άφησα στη μέση, σε όνειρα ανεκπλήρωτα. Πολλές φορές έχανα την πίστη μου εντελώς, ει- δικά όταν δεν μπορούσα πια να κουνηθώ ή όταν εξαρτιόμουν από την καλή θέληση των άλλων και το σώμα μου δεν με υπάκουε, παρά μόνο πονούσε…». Και προτείνεται στον ασθενή μια μικρή παράσταση, γύρω από το κρεβάτι του, να την παρακολουθήσει μόνος του, με κλειστή την πόρτα του θαλάμου, ή με συγγενείς του ή με κάποιο συνασθενή του. «Θέλαμε να δώσουμε σε όλους την ευκαιρία να ταξιδέψουν μαζί μας και να μην τους “φορέσουμε” εμείς μία συγκεκριμένη ιστορία» θα πουν οι συντελεστές του Επισκεπτηρίου. «Να τους αφήσουμε ελεύθερο το πεδίο για να ταξιδέψουμε, να πάμε όλοι μαζί κάπου. Όπως επίσης απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό που κάνουμε είναι να το ζητήσει ο ίδιος ο ασθενής, γι’ αυτό στέλνουμε και το γράμμα».
Οι περισσότεροι ασθενείς επιλέγουν την αγάπη, την υπομονή και τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής, ωστόσο όλες οι έννοιες βρίσκουν το δικό τους αντίκρισμα. Οι αντιδράσεις ποικίλλουν, αφού το χιούμορ παίρνει άλλη διάσταση στον καθένα μας, για άλλους είναι πιο βαθύ, σε άλλους σπάει κόκαλα, όπως επισημαίνουν οι συντελεστές – ακόμη και τσιφτετέλι επιθύμησε να χορέψει μια ασθενής! «Είναι απελευθερωτικό!» έχει αναφέρει άλλος. «Δεν μπορείς να φανταστείς πού θα γελάσει ο καθένας. Οπότε ο τρόπος που γίνεται κάθε μέρα είναι διαφορετικός, αλλιώς αφηγούμαστε την ίδια ιστορία, και παίρνει μια άλλη διάσταση, γιατί είμαστε στο θάλαμο ενός νοσοκομείου».
Η επιλογή του κλόουν δεν είναι καθόλου τυχαία και δεν έχει να κάνει μόνο με το αυτονόητο, δηλαδή να γελάσει ο ασθενής. Σύμφωνα με την κοσμοαντίληψη του παλιού, όχι του σύγχρονου κλόουν (που κάνει ταχυδακτυλουργικά κ.λπ.), ο κλόουν επαναπροσδιορίζει και ανατρέπει τα δεδομένα –τα μεγάλα γίνονται μικρά και τα μικρά μεγάλα– με αυτοσαρκασμό και χιούμορ. Όπως εξηγούν οι συντελεστές του Επισκεπτηρίου, «ο κλόουν βιώνει και αγαπάει την αποτυχία, δέχεται το “βάρος” της ζωής του με μεγάλη αγάπη, και αυτό ήταν και η βάση μας για τα νοσοκομεία. Κλόουν, όπως και ασθενείς, είμαστε όλοι. Ο καθένας μας μπορεί να ανακαλύψει το χιούμορ μέσα του ακόμη και σε βαριές περιστάσεις της ζωής του, όπως είναι μια ασθένεια. Ταυτόχρονα, ο κλόουν μπορεί να θεωρήσει τεράστιο και τραγικό να κλαίει ώρες γιατί πιάστηκε το δάχτυλό του σε μια πόρτα, ενώ να έχει κάτι πολύ βαρύ και να το αποδέχεται. Ανατρέπονται δηλαδή τα μεγέθη του νου, σπάει η κατηγοριοποίηση του τι μας έχουν μάθει ότι είναι σημαντικό και τι όχι. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αποτυχία είναι ένα τεράστιο δώρο, γιατί ίσως να ανακαλύψουμε κάτι μέσα από αυτό. Και ταυτόχρονα, δεν χρειαζόμαστε τα στερεότυπα για να είμαστε ευτυχισμένοι, π.χ., να παντρευτούμε. Μπορεί αυτό που ζούμε τώρα, αυτή τη στιγμή, να είναι ένα όμορφο και ευτυχισμένο γεγονός».
Πηγή έμπνευσης για το Επισκεπτήριο έχει αποτελέσει ο Πατς Άνταμς, ένα υπαρκτό πρόσωπο (που ενσάρκωσε στον κινηματογράφο ο Robin Williams), ο οποίος, όταν χρειάστηκε να νοσηλευτεί σε νοσοκομείο, ανακάλυψε πως μπορούσε να κάνει το συνασθενή του να γελάει με πολύ απλά πράγματα. Σπούδασε σε μεγάλη ηλικία στην ιατρική σχολή, ντυνόταν κλόουν και επισκεπτόταν ασθενείς για να γελάνε, ενώ παράλληλα έχει δημιουργήσει μια μεγάλη ΜΚΟ με γιατρούς και κλόουν, αποδεικνύοντας πόσο θεραπευτικό είναι το χιούμορ, όχι μόνο για τους ασθενείς και τους συγγενείς τους αλλά και για το ιατρικό προσωπικό. Επίσης, σε πολλές χώρες του εξωτερικού υπάρχει αυτού του είδους το κοινωνικό θέατρο, ο λεγόμενος Δόκτωρ Κλόουν.
Ένα άλλο ιδιαίτερο στοιχείο του Επισκεπτηρίου είναι ότι η παράσταση απευθύνεται σε ένα μόνο θεατή και έτσι, μοιραία, γίνεται αυτόματα πολύ προσωπική, αλλάζοντας με αυτό τον τρόπο και την κλασική θεατρική γλώσσα. «Θέλαμε το κοινό να αποκτήσει πρόσωπο, κάτι που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε Κάθε μέρα, μετά από κάθε παράσταση, συζητάμε τι έγινε, τι πήγε καλά, τι όχι, γίνεται μια διεργασία… Δεν είναι φιλανθρωπία. Έχουμε ανάγκη να δώσουμε αξία, να πιστέψουμε σ’ αυτό που κάνουμε, αναζητώντας την κατάλληλη συνθήκη, δη- λαδή τη συνάντηση μεταξύ μας ως φίλοι, τη φυσική σκηνογραφία του νοσοκομείου, την ψυχική κατάσταση του κάθε ασθενή, αλλά και τη μεγαλύτερη συνθήκη όλου αυτού που ζούμε σήμερα ως κοινωνία που “ασθενεί”. Όλο αυτό γεννά μια καινούρια γλώσσα, που μαθαίνουμε να τη μιλάμε. Το να δίνουμε αξία στον καθένα από το κοινό, και στα μεγάλα θέατρα, που μας έκανε την τιμή να έρθει να μας δει, και όχι μόνο σε αυτούς που θεωρούνται “αξίες”, π.χ. τους διάσημους και τους επαΐοντες του θεάτρου. Αυτή η καινούρια γλώσσα έχει άλλη αμεσότητα, άλλη αλήθεια, όχι μόνο στη δουλειά μας αλλά και στην προσωπική μας ζωή». «Εξάλλου, τι είναι το θέατρο;» θα αναρωτηθεί η Ιφιγένεια Γρίβα συμπληρώνοντας. «Μια κοινωνία, να κοινωνήσουμε κάτι». «Μια συνάντηση, όπως τώρα που συζητάμε. Δεν είναι απαραίτητα κάτι μεγαλύτερο από αυτό. Μπορεί να είναι και άσχημη, αλλά να είναι μια συνάντηση» λέει ι ο Ηλίας. Για να συμπληρώσει ο Στέλιος: «Μια συνάντηση όπου μπαίνουν λιγάκι και η επινόηση και το όνειρο. Τι σημασία έχει που είναι όνειρο..δεν είναι ψέμα. Άμα εσύ το πιστεύεις, μπορώ να σου πω εγώ ότι πιστεύεις σε λάθος όνειρο;».
