Παρότι ένα από τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα είναι η πλειοψηφία να φτάνει στην εκκλησία δέκα λεπτά πριν ακουστεί το «Χριστός Ανέστη», τα πασχαλινά έθιμα είναι τόσο βαθιά χαραγμένα στη συνείδηση του Έλληνα, ώστε να παραμένουν ζωντανά εκατοντάδες χρόνια τώρα. Ακόμα κι αν πρόκειται για εκείνα που έχουν εξελιχθεί σε ιδιαίτερα επικίνδυνα σπορ. Όπως και να έχει, είτε πρωτότυπα είτε συνηθισμένα, είναι ισοδύναμα της ιδιαιτερότητας κάθε τόπου, όπως για παράδειγμα η εκάστοτε ντοπιολαλιά.
Ενδέχεται το «τσουρέκι» να παίρνει άλλη σημασία όταν πρόκειται για τις παραδόσεις που πρέπει πάση θυσία να διατηρηθούν ακμαίες, το ξέρω. Ωστόσο, στην προκειμένη είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να ρίξουμε φως στο πώς και το γιατί συμβαίνει ό,τι συμβαίνει από άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας. Ήξερες για παράδειγμα, ότι η λαμπάδα που κρατάμε το βράδυ της Ανάστασης παραπέμπει στους νεοφώτιστους Χριστιανούς που βαφτίζονταν το Μεγάλο Σάββατο ή την Κυριακή του Πάσχα, με το φως της λαμπάδας να φωτίζει την ψυχή τους; Ή ότι η λέξη τσουρέκι προέρχεται από το τουρκικό «corek» που αφορά στο ψωμί που έχει ζυμωθεί με μαγιά; Αυτά ας πούμε ότι είναι τα βασικά. Πάμε σε εκείνα που αφορούν στον κάθε τόπο που τα βιώνει με διαφορετικό τρόπο έκαστος, ξεκινώντας από εκείνα που είναι πιο γνωστά.
Κέρκυρα
Οι μπότηδες, τα κανάτια δηλαδή με το λεπτό στόμιο θα δεις να γίνονται κομμάτια το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου στα σοκάκια της Κέρκυρας. Με το σπάσιμό τους, η πρώτη Ανάσταση στο πιο εικονικό για το Πάσχα μέρος της Ελλάδας είναι γεγονός, ενώ λίγο πιο πριν έχει γίνει… τεχνητός σεισμός στην εκκλησία της Παναγιάς των Ξένων, όπως αυτός στον τάφο του Ιησού στη Βίβλο.
Βροντάδος Χίου
Η μάχη των ενοριών με ρουκέτες είναι σαφέστατα φαντασμαγορική, αλλά εξίσου επικίνδυνη καθώς δεν τηρούνται πάντα οι κανόνες ασφαλείας με αποτέλεσμα ακραίους τραυματισμούς. Για την ιστορία πάντως, το έθιμο ξεκίνησε επί Τουρκοκρατίας όταν οι Χριστιανοί ήθελαν να «βροντοφωνάξουν» στους Τούρκους τον τρόπο με τον οποίο γιορτάζει η ορθοδοξία την Ανάσταση.
Πάρος
Τελευταία η Πάρος αναδεικνύεται σε ιδιαίτερα δημοφιλή πασχαλινό προορισμό, με την περιφορά του Επιταφίου να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Κατά την περιφορά του Επιταφίου στα ορεινά χωριά Μάρπησσα, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Λεύκες και Άσπρο Χωριό κάνει 15 στάσεις και τα παιδάκια ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού αναπαριστούν σκηνές από σημαντικές στιγμές όπως ο Μυστικός Δείπνος, η Σταύρωση, η είσοδος στα Ιεροσόλυμα κλπ. Αντίστοιχα, το βράδυ του Μ. Σαββάτου γίνεται αναπαράσταση της Ανάστασης.
Ήπειρος
Το έθιμο του Ζαφείρη ή έστω και κάποιου άλλου ονόματος (π.χ Μαγιόπουλο, Φουσκοδέντρι), θα το βρεις μέχρι την Μακεδονία. Ένα παιδί παριστάνει τον νεκρό Ζαφείρη, τα υπόλοιπα το στολίζουν με λουλούδια και φύλλα, μοιρολογώντας με καλάμια στα χέρια. Αφού μοιρογήσουν, φωνάζουν όλα μαζί «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!», με τον Ζαφείρη να σηκώνεται και να κυνηγά τους φίλους του. Όποιον καταφέρει να πιάσει, χρήζεται αυτομάτως Ζαφείρης της επόμενης χρονιάς.
Ίος
Στην γραφική Ίο, μετά την Αποκαθήλωση την Μεγάλη Παρασκευή, κυριαρχεί ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες, κόκκινες και πράσινες μπάλες που παίζουν οι νέοι, ενώ την Λαμπροβδομάδα (την εβδομάδα μετά το Πάσχα), ξαναζωντανεύει το έθιμο της «κούνιας».
Ζάκυνθος
Κι εδώ έχουμε κανάτια, σαν τα κερκυραϊκά, όμως παράλληλα ο ιερέας κατά την πρώτη Ανάσταση ελευθερώνει άσπρα περιστέρια. Στο μεταξύ, η ακολουθία της Ανάστασης πραγματοποιείται μόνο στο ναό του Αγίου Μάρκου, με τις υπόλοιπες εκκλησίες να σιγοντάρουν απλά με τις καμπάνες τους.
Λεωνίδιο
Πέντε ενορίες και τα παιδιά τους πετούν φωτεινά αερόστατα που φτιάχνουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα πριν το Πάσχα. Το ευαγγέλιο ψάλλεται στην τσακώνικη διάλεκτο και μετά το «Χριστός Ανέστη» ο ουρανός αλλάζει χρώμα από τα αερόστατα…
Κύθνος
Για να γίνει το περιβόητο «συχώριο», η ανάπαυση των ψυχών από τους συγγενείς τους, οι πιστοί προσφέρουν στην εκκλησία το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου ψητό κρέας, κρασί και ψωμί για να τα ευλογήσει ο παπάς και να τα κεράσουν στον κόσμο. Επιπρόσθετα, την Κυριακή του Πάσχα, στην κεντρική πλατεία του νησιού, αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές αιωρούνται στην ειδικά για την περίσταση εγκαταστημένη κούνια, δίνοντας… γαμήλιες υποσχέσεις.
Καλαμάτα
Τα «μπουλούκια» στην Καλαμάτα έχουν τις ρίζες τους στο 1821. Ζωσμένοι με σαΐτες και φορώντας παραδοσιακές στολές, οι Καλαματιανοί παίζουν σαϊτοπόλεμο, στο γήπεδο του Μεσσηνιακού. Από την άλλη, το Μ.Σαββάτο έχουν το «συχώριο», ακριβώς όπως τελείται και στην Κύθνο.
Αράχωβα
Στην Αράχωβα γιορτάζουν τον Άη Γιώργη, του οποίου η γιορτή συνήθως συμπίπτει με το Πάσχα. Ανήμερα της Κυριακής του Πάσχα πραγματοποιείται περιφορά της εικόνας του, με τους γηραιότερους σε ηλικία κατοίκους να ξεκινούν τον «αγώνα της ανηφόρας με αφετηρία την Εκκλησία», συνοδευόμενοι από χορευτικές ομάδες. Επίσης, κάθε γειτονιά έχει τον «λάκκο» της, όπου τοποθετούνται τα αρνιά και οι οποίοι δημιουργούν την αίσθηση ότι η Αράχωβα καίγεται – αν δει κανείς την θέα της από μακριά.
