Σκοπός των προγραμμάτων είναι η ψυχοκοινωνική υποστήριξη των μαθητών, η ευαισθητοποίησή τους και η άσκηση βασικών δεξιοτήτων σε σημαντικά θέματα όπως η επικοινωνία, η γνώση του εαυτού, η αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων και η αποδοχή της διαφορετικότητας. Απευθύνεται σε όλους τους μαθητές της τάξης, στοχεύοντας στη διαμόρφωση ατμόσφαιρας αμοιβαίου σεβασμού και στη διευκόλυνση της συνεργασίας μέσα στην τάξη και στη σχολική κοινότητα. Επιπλέον, σκοπός των προγράμματων κοινωνικής και συναισθηματικής αγωγής είναι η διαμόρφωση ενός θετικού κλίματος και η προαγωγή της ψυχικής υγείας και ψυχικής ανθεκτικότητας στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος, διευκολύνοντας τόσο τη μαθησιακή διαδικασία όσο και τη γενικότερη προσαρμογή των μαθητών στη σχολική ζωή, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Επίσης, το Πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση της συμβουλευτικής διάστασης του ρόλου των εκπαιδευτικών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της σύγχρονης σχολικής τάξης, δημιουργώντας έτσι ένα αποτελεσματικό σχολείο, ένα σχολείο που νοιάζεται και φροντίζει, επιδιώκοντας τη συνεργασία και την ουσιαστική συμμετοχή της ευρύτερης σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας στη ζωή του σχολείου.
Τα Προγράμματα Κοινωνικής και Συναισυηματικής Αγωγής περιλαμβάνουν συνολικά δέκα θεματικές ενότητες:
- Δεξιότητες Επικοινωνίας: Μέσα από την ενότητα της «Επικοινωνίας» οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν και να συνειδητοποιήσουν τις θετικές αλλά και αρνητικές μορφές επικοινωνίας που συχνά χρησιμοποιούμε. Συνειδητοποιώντας τις αρνητικές και θετικές μορφές επικοινωνίας οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να κατανοήσουν με ποιο τρόπο η επικοινωνία μας με τους άλλους (συμμαθητές, δασκάλους, γονείς κλπ.) επηρεάζεται από τον εκάστοτε κοινωνικό μας ρόλο, καθώς και από πολλούς άλλους παράγοντες. Η διαδικασία αυτή διευκολύνει την επικοινωνία των παιδιών τόσο μεταξύ τους όσο και με τους ενήλικες.
- Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων: Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει την αναγνώριση, αποδοχή, έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων μας, τόσο των ευχάριστων όσο και των δυσάρεστων. Επιπλέον οι μαθητές ευαισθητοποιούνται στην αναγνώριση και αποδοχή των συναισθημάτων των άλλων.
- Διαστάσεις της αυτοαντίληψης, αυτοεκτίμηση: Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται θέματα σχετικά με την έννοια της εικόνας του εαυτού, της άποψης ή της εκτίμησης που έχουμε για τον εαυτό μας. Έμφαση δίνεται στο πόσο σημαντικό είναι να αναγνωρίζουμε, εμείς οι ίδιοι, θετικά στοιχεία στον εαυτό μας.
- Αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων: Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται θέματα σχετικά με το στρες και τις καταστάσεις που το προκαλούν, τις ψυχοσωματικές αντιδράσεις σε στρεσογόνες καταστάσεις και σε στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων με στόχο να εκπαιδευτούν οι μαθητές στην υιοθέτηση λειτουργικών τρόπων χειρισμού αγχογόνων καταστάσεων.
- Διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων: Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στις ψυχολογικές ανάγκες και τα συναισθήματα των ατόμων που οδηγούν στις συγκρούσεις, στους τρόπους αντίδρασης σε καταστάσεις συγκρούσεων και στις συνέπειες του κάθε τύπου αντίδρασης ενώ παρουσιάζεται ένα μοντέλο και τα στάδια επίλυσης συγκρούσεων έτσι ώστε οι μαθητές να ασκηθούν σε δεξιότητες που θα τους
βοηθήσουν να επιλύουν αποτελεσματικά συγκρούσεις. - Διαφορετικότητα και πολιτισμός: Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στην αποδοχή και την αναγνώριση της έννοιας της διαφορετικότητας, την κατανόηση της «διαφορετικότητας» στους επιμέρους τομείς της (ως προς το φύλο, τον πολιτισμό
κτλ.), την επισήμανση όχι μόνο των διαπολιτισμικών διαφορών αλλά και των ομοιοτήτων, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους μαθητές να προσεγγίσουν και να αποδεχθούν ο ένας τον άλλο. - Διαφορετικότητα ατομικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά: Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στην αποδοχή και την αναγνώριση της έννοιας της διαφορετικότητας και την κατανόηση της «διαφορετικότητας» σε τομείς που αφορούν τόσο την οικογένεια όσο και το άτομο. Παρουσιάζεται η «φυσιολογικότητα» της διαφορετικότητας με στόχο το σεβασμό και την αποδοχή του άλλου και της διαφορετικότητάς του.
- Μαθησιακή διαδικασία – Δεξιότητες οργάνωσης μελέτης. Στη συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζονται οι δεξιότητες μελέτης ή αλλιώς οι ικανότητες που ενδυναμώνουν την αποτελεσματικότητα και την ικανότητα της μάθησης των παιδιών στο σχολικό πλαίσιο. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στη διδασκαλία των δεξιοτήτων αυτών με βάση το εξελικτικό στάδιο των μαθητών, καθώς και στο τρόπο που
συνδέονται οι δεξιότητες με τη σχολική επίδοση. - Κοινωνικές δεξιότητες: Στην ενότητα αυτή περιγράφονται τα στάδια και η πορεία της κοινωνικής ανάπτυξης, η ταξινόμηση των κοινωνικών δεξιοτήτων, τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των κοινωνιομετρικών ομάδων, τα μέσα αξιολόγησης των κοινωνικών δεξιοτήτων καθώς και παρεμβατικά προγράμματα στο σχολικό περιβάλλον για την εκμάθηση και ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών.
- Στήριξη των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων (μόνο κατάρτιση των εκπαιδευτικών): Στην ενότητα αυτή γίνεται αναφορά στις αναμενόμενες αντιδράσεις των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων, στις συνήθεις στρατηγικές που χρησιμοποιούν τα παιδιά, στους βασικούς στόχους και τις γενικές αρχές της συμβουλευτικής σε περιπτώσεις κρίσεων καθώς και στη συμβουλευτική κρίσεων στο σχολείο.
Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης από την πολυετή εφαρμογή του προγράμματος σε σχολεία της Κύπρου παρέχουν ενδείξεις ότι η παρέμβαση έχει θετικές επιδράσεις και οφέλη τόσο για τους μαθητές όσο και για τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν.
Συνοπτικά, από τα ενδεικτικά ευρήματα που παρουσιάστηκαν στην παρούσα μελέτη προκύπτει ότι οι μαθητές (α) συνειδητοποίησαν διαφορετικές διαστάσεις της επικοινωνίας (μη λεκτική επικοινωνία, φραγμούς και δεξιότητες επικοινωνίας, διπλά μηνύματα κ.ά) (β) εμπλούτισαν το λεξιλόγιο των συναισθημάτων τους, (γ) αναγνώρισαν ποικίλες διαστάσεις της αυτοαντίληψης καταγράφοντας συνολικά περισσότερα χαρακτηριστικά του εαυτού τους, με πλέον αξιοσημείωτη την αύξηση των περιγραφών της προσωπικότητας / του χαρακτήρα και την παράλληλη μείωση των αναφορών στη σχολική επίδοση, (δ) εμφάνισαν βελτίωση σε διαστάσεις της ψυχοκοινωνικής τους επάρκειας (κοινωνικές δεξιότητες, συναισθηματική νοημοσύνη, διαχείριση αγχογόνων καταστάσεων).
Νίκος Ξένος
Εκπαιδευτής Ενηλίκων
Σύμβουλος Σταδιοδρομίας
ΠΗΓΗ: Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής
Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
