Η ολοένα εντεινόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη χώρα μας κατά την τελευταία δεκαετία έχει ορισμένες προεκτάσεις στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης ως προς το ζήτημα της στάσης έναντι των ζώων, ιδίως των οικόσιτων. Το γεγονός αυτό έγκειται κυρίως σε δύο παράγοντες. Πρώτον, ενισχύθηκε η προβολή της προσωπικής ζωής των χρηστών προς τους διαδικτυακούς τους φίλους, πτυχή της οποίας, φυσικά, συνιστούν και οι σχέσεις με τους τετράποδους φίλους τους. Δεύτερον, αυξήθηκε κατακόρυφα η απήχηση ιστοσελίδων φιλοζωικών οργανώσεων και διαδικτυακών ομάδων, με αριθμό μελών που πλέον ανέρχεται ακόμη και στα δεκάδες χιλιάδες και με αντικείμενο την ευαισθητοποίηση ως προς τη διαχείριση των αδέσποτων, τη δρομολόγηση των υιοθεσιών τους, την ανταλλαγή γενικών πληροφοριών σχετικά με την ανατροφή κατοικιδίων ή απλώς την ενίσχυση των φιλοζωικών αισθημάτων. Στο σχηματισμό της γενικότερης αυτής τάσης -αναμφισβήτητα θετικά αποτιμώμενης- συντελεί και άλλο ένα συγκλίνον στοιχείο· η όλο και βαθύτερη ανθρώπινη αλλοτρίωση, ως απόρροια της βύθισης του Έλληνα στο τέλμα των βιοποριστικών του ανησυχιών και η επακόλουθη απομάκρυνσή του από τους συνανθρώπους του. Υπό αυτά τα δεδομένα ερμηνεύεται η διοχέτευση του ψυχισμού του, ακόμη και η συναισθηματική του επένδυση, σε έναν παράγοντα μεγαλύτερης ψυχικής σταθερότητας, δηλαδή σε ένα ζωάκι.
Έχει λοιπόν λάβει αξιοπρόσεκτες διαστάσεις η υιοθεσία ή η αγορά σκύλου ή γάτας, ταυτόχρονα όμως διαπιστώνεται η εκτίναξη, αφενός, της συχνότητας φαινομένων κακοποίησης ζώων και, αφετέρου, του αριθμού των αδέσποτων. Μεταξύ αυτών των δύο παράλληλων και φαινομενικά αντιθετικών εξελίξεων σαφώς υπάρχει σχέση αιτίου και αποτελέσματος. Αυτό συμβαίνει διότι αυξάνονται, βέβαια, οι περιπτώσεις ανάληψης φροντίδας ζώων, όμως κακοποιημένα καθίστανται συχνά τα παραμελημένα από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες τους, και, παράλληλα, στο δρόμο καταλήγουν συνήθως τα εγκαταλειμμένα από αυτούς. Συνεπώς, μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα πως έχει ενδυναμωθεί το συναίσθημα –μιας επιφανειακής, θα λέγαμε- συμπάθειας απέναντι στα ζώα, η οποία συχνά ωθεί τα άτομα στη λήψη της παρορμητικής και επιπόλαιας απόφασης να αναλάβουν την φροντίδα αυτών, ελλείπουσας, ωστόσο, της πλήρους συνειδητοποίησης των υποχρεώσεων που έπονται, υποχρεώσεων αποτιμώμενων σε χρόνο, σε κόπο και σε κόστος. Η αδυναμία διάθεσης των τελευταίων είναι απόλυτα κατανοητή και σεβαστή, δεδομένου πως το εργασιακό περιβάλλον του μέσου Έλληνα είναι ασφυκτικά χρονοβόρο και επίπονο, χωρίς μάλιστα αντίστοιχο οικονομικό αντίκρισμα, με αποτέλεσμα να καθίστανται δυσεύρετα τα χρονικά, ψυχικά και οικονομικά αποθέματα για την κατάλληλη ανατροφή ενός ζώου συντροφιάς, ιδίως όταν προστίθενται και οικογενειακά βάρη. Το γεγονός αυτό όμως δεν αίρει την –τουλάχιστον υπό τις συνθήκες αυτές- ακαταλληλότητά τους να φροντίζουν ένα ζώο και, συνεπώς, την ανευθυνότητά τους.
Στο σημείο αυτό καθίσταται αντιληπτή η σημασία του νομικώς εξαναγκαστού χαρακτήρα των υπαγορευόμενων από το φιλοζωικό πνεύμα συμπεριφορών. Ευκταίες, φυσικά, είναι η πηγαία ανθρώπινη ευσυνειδησία και η ενσυναίσθηση, ελλείψει αυτών, όμως, -και, δυστυχώς, δεν ελλείπουν σπάνια– ο νομικός εξαναγκασμός είναι επιβεβλημένος. Δυστυχώς η πολυνομία, σε συνδυασμό με τον ευμετάβλητο χαρακτήρα του νομοθετικού πλαισίου στη χώρα μας, επιφέρει συχνά σύγχυση, αν όχι άγνοια, των πολιτών σε σχέση με κρίσιμες διατάξεις που διέπουν τα πεδία δραστηριότητάς τους. Του κανόνα αυτού δεν εκφεύγουν οι νομικές ρυθμίσεις οι οποίες καθορίζουν το προστατευτικό των ζώων νομικό πλέγμα. Με το παρόν άρθρο επιχειρείται, λοιπόν, μία παρουσίαση των κυριότερων υποχρεώσεων των πολιτών έναντι των ζώων συντροφιάς, ούτως ώστε οι αναγνώστες να συνειδητοποιήσουν τα καθήκοντα με τα οποία οι ίδιοι είναι επιφορτισμένοι, αλλά και να κινητοποιούνται εφεξής πιο άμεσα και πιο αποτελεσματικά όταν υποπίπτουν στην αντίληψή τους περιστατικά παραβίασης των σχετικών διατάξεων.
Τα κύρια νομοθετήματα στα οποία περιλαμβάνονται οι διατάξεις που ακολουθούν είναι ο Ν. 4039/2012 («Περί των Αδέσποτων και των Δεσποζόμενων Ζώων Συντροφιάς και της Προστασίας τους από την Εκμετάλλευση ή τη Χρησιμοποίηση με Κερδοσκοπικό Σκοπό», με τις τελευταίες τροποποιήσεις του από τον νόμο 4509/2017) και ο Ν. 2017/1992 («Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς»). Επισημαίνεται πως ακολουθείται μία διαβάθμιση των υπόχρεων προσώπων, καθώς αυτά διευρύνονται περιλαμβάνοντας το σύνολο των πολιτών σε περίπτωση θεμελιώδους νομικής υποχρέωσης (λ.χ. απαγόρευσης κακοποίησης των ζώων), περιορίζονται όμως, για παράδειγμα εκτεινόμενα μόνο στους ιδιοκτήτες, σε ό,τι αφορά δεσμεύσεις περισσότερο διαδικαστικής φύσης (π.χ. σήμανση και καταγραφή των ζώων στη Διαδικτυακή Ηλεκτρονική Βάση).
Αναλυτικότερα, στον κατωτέρω πίνακα, εξ αριστερών προς τα δεξιά, αρχικά παρουσιάζονται οι πράξεις –είτε ενέργειες (θετικές πράξεις), είτε παραλείψεις- οι οποίες επισύρουν την επιβολή ποινών, εκείνες, δηλαδή, στις οποίες έχει αποδοθεί τέτοιος βαθμός ηθικής απαξίας, ώστε να χαρακτηρίζονται ως εγκλήματα/ποινικά αδικήματα (ΣΤΗΛΗ 1) και να φέρουν τον παρανόμως ενεργούντα στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Μορφές ποινής συνιστούν, εν προκειμένω, η φυλάκιση και η χρηματική ποινή. Στη συνέχεια αναγράφεται η πρόβλεψη λήψης μέτρων απομάκρυνσης του ζώου από τον ιδιοκτήτη του κατόπιν εντολής του εισαγγελέα (ΣΤΗΛΗ 2) και, ακολούθως, το νομικό καθεστώς επιβολής διοικητικών κυρώσεων, και συγκεκριμένα προστίμων, στους παραβάτες (ΣΤΗΛΗ 3). Πολλές από τις παράνομες πράξεις, όπως θα διαπιστωθεί, συνιστούν ταυτόχρονα και ποινικές και διοικητικές παραβάσεις ή/και λόγους έκδοσης διάταξης του εισαγγελέα.
ά. 5 §1 Ν. 4039/2012: Ο ιδιοκτήτης οφείλει να μεριμνά για την παραμονή των ζώων σε χώρο στεγνό, καθαρό και προστατευμένο από τις καιρικές συνθήκες και για τη διαβίωσή τους χωρίς να είναι μόνιμα δεμένα ή εντός ακατάλληλων κατασκευών (π.χ. μεταλλικών).
ά. 5 §1 Ν. 4039/2012: Ο ιδιοκτήτης οφείλει να μεριμνά για την κτηνιατρική εξέταση του ζώου και για την ιατρική του περίθαλψη.
ά. 4 Ν. 2017/1992: Το άτομο που έχει ένα ζώο συντροφιάς ή ασχολείται με αυτό οφείλει να του παρέχει, σε επαρκή ποσότητα, τροφή και νερό.
ά. 10 Ν. 2017/1992: Απαγορεύονται χειρουργικές επεμβάσεις που προορίζονται για μη θεραπευτικούς σκοπούς, κυρίως το κόψιμο της ουράς και των αυτιών.
ά. 5 §1 Ν. 4039/2012: Επιβάλλεται η στείρωση, εφόσον ο ιδιοκτήτης δεν επιθυμεί τη διατήρηση των νεογέννητων ζώων ή δεν μπορεί να τα διαθέσει σε νέους ιδιοκτήτες.
ά. 5 §1 Ν. 4039/2012: Ο ιδιοκτήτης υποχρεούται να μεριμνά για την εξασφάλιση άνετου, υγιεινού και κατάλληλου καταλύματος, το οποίο επιτρέπει στο ζώο να βρίσκεται στη φυσική του όρθια στάση, χωρίς να εμποδίζονται οι φυσικές του κινήσεις και η πραγματοποίηση της απαραίτητης για την υγεία και την ευζωία του άσκησης.
Ως προς τη ΣΤΗΛΗ 1, στην ποινική δίκη ως πολιτικώς ενάγον μπορεί να παρίσταται αυτοτελώς κάθε φιλοζωικό σωματείο που δραστηριοποιείται σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, ανεξάρτητα από το αν έχει υποστεί περιουσιακή ζημία, προς υποστήριξη της κατηγορίας και μόνον.
Ακόμη, όσον αφορά τη ΣΤΗΛΗ 2, το ζώο, αναλυτικότερα, απομακρύνεται προσωρινά από τον ιδιοκτήτη του με εντολή εισαγγελέα και παραδίδεται στο καταφύγιο αδέσποτων ζώων του αρμόδιου δήμου ή σε ενδιαφερόμενη φιλοζωική εταιρεία ή σωματείο. Αν η μεταχείριση του ζώου είναι ιδιαίτερα βάναυση και προκάλεσε ιδιαίτερο πόνο ή φόβο στο ζώο, η αφαίρεση είναι οριστική. Ο εισαγγελέας μπορεί, επίσης, με διάταξή του να απαγορεύσει την απόκτηση κάθε άλλου ζώου από τον παραβάτη στο μέλλον.
Τέλος, σχετικά με τη ΣΤΗΛΗ 3, τα πρόστιμα αποτελούν έσοδο του δήμου στην περιφέρεια του οποίου διαπιστώνεται η παράβαση, εγγράφονται με τρόπο διακριτό στον προϋπολογισμό του και διατίθενται αποκλειστικά για τη βελτίωση των δημοτικών καταφυγίων και κτηνιατρείων και για την κάλυψη των σχετικών δαπανών. Σε περίπτωση υποτροπής διπλασιάζονται.
Συμπερασματικά, τα γνήσια φιλοζωικά αισθήματα δεν εξαντλούνται σε αναφωνήσεις στη θέα ενός χαριτωμένου τετράποδου, ούτε στην απλή μέριμνα για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών του. Τα ζώα δε συνιστούν ούτε στοιχεία διακόσμησης της οικίας μας, ούτε εξιλαστήρια θύματα τυχόν επαγγελματικών ή προσωπικών αποτυχιών μας, ούτε μέσα προβολής και απόδειξης της υποτιθέμενης φιλευσπλαχνίας μας. Τα γνήσια φιλοζωικά αισθήματα, αντιθέτως, επεκτείνονται στην έμπρακτη ικανοποίηση του συνόλου των βιολογικών αναγκών των ζώων, σωματικών και ψυχικών, στην εκδήλωση στοργής και σε στιγμές ψυχικής φόρτισης, σωματικής εξάντλησης. Ακόμη και όταν η καθημερινότητα μάς έχει εξωθήσει στα όριά μας, οφείλουμε να διατηρούμε περιθώρια χρόνου και ενέργειας –έστω μικρά, ωστόσο ποιοτικά-, ώστε να τα αφιερώνουμε σε εκείνα.
Κλείνοντας με έναν πιο προσωπικό τόνο, θα ήθελα να μοιρασθώ ένα απόφθεγμα αναγεγραμμένο στην πινακίδα του «Πάρκου Κοινωνικοποίησης και Άθλησης Σκύλων» του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας, στο Νέο Φάληρο:
«Animals are not our whole life, but they make our life whole.»
δυνάμενο, ίσως, να παραφρασθεί ως εξής:
«Animals just make our life whole, but we are their whole life.»
Βασιλική Κονομόδη,
δικηγόρος
